حفظ قرآن ...

وقتی علامه حسن زاده آملی حسرت خورد

متاسفانه یکی از مسائلی که امروزه در بین برخی رواج یافته این است که باید قرآن را قرائت کنیم و تدبر کنیم و یا اینکه آن را حفظ کنیم. مسلما کسانی که فهم دینی و شناخت عمیقی از دستورات اسلام دارند، توصیه به قرائت با تدبر در آیات قرآن می‌کنند و آن را بر حفظ و یادسپاری آیات ترجیح می‌دهند.

شکی نیست که واقعیت همین است. اما مشکل و اشتباهی که رخ می‌دهد اینجاست که چرا باید مساله یادسپاری و تدبر در قران کریم در راستای هم قرار بگیرند؟ متاسفانه  برخی به حفظ قرآن به صورت سطحی نگاه می‌کنند، ولی از منظر آیات و روایات این سطحی نگری آن قدر هم درست نیست. مساله حفظ قرآن کریم، جایگاه بسیار شایسته و رفیعی دارد که در این مقاله به برخی از بیانات بزرگان در این باره اشاره می‌کنیم.

حضرت امام جعفر صادق علیه‌السلام فرمودند: اللهم فحبب الینا حسن تلاوته و حفظ آیاته[1]. پروردگارا: نیکو تلاوت کردن قرآن و حفظ نمودن آیاتش را محبوب ما بگردان.

نخستین و مهمترین چیزی که شاگرد قبل از شروع به تحصیل باید بدان بپردازد، آن است که حفظ کتاب خداوند متعال را شروع نماید و قرآن را به صورت قوی و متقن حفظ کند، زیرا قرآن اصل و اساس تمام علوم و با اهمیت‌ترین آنهاست.

شهید اول:

آیاتی از قرآن را برگزین و وِرد خود ساز و اگر حفظ قرآن در توانت باشد، حتماً آن را از بر نما و اگر آن توان را در خود ندیدی، هر مقدار از آیات را توانستی حفظ کن و در این امر کوتاهی مکن[2].

شهید دوم:

نخستین و مهمترین چیزی که شاگرد قبل از شروع به تحصیل باید بدان بپردازد، آن است که حفظ کتاب خداوند متعال را شروع نماید و قرآن را به صورت قوی و متقن حفظ کند، زیرا قرآن اصل و اساس تمام علوم و با اهمیت‌ترین آنهاست. علمای پیشین چنین بودند که حدیث و فقه را جز به شخصی که حافظ قرآن نباید به سراغ اشتغالاتی برود که باعث نسیان و فراموشی قرآن شده یا به قدری او را به خود مشغول می‌کنند که حفظ قرآن او در معرض فراموشی قرار می‌گیرد. بلکه حتماً باید از این‌گونه امور بپرهیزد، بلکه ملزم باشد که هر روز به تکرار محفوظاتش بپردازد ... و پس از حفظ کامل قرآن به تفسیر و سایر علوم قرآنی بپردازد[3].

علامه حسن‌زاده آملی:

... حقیقت امر این است که از همان ابتدا، عشق عجیبی به دیوان شعرا و نظم شعر داشتم. روی این ذوق، همان وقت، تمام دوبیتی‌های باباطاهر را حفظ بودم و تمام رباعیات خیام را و اکثر غزلیات حافظ را و همین‌طور دیگران را و ای کاش از همان وقت کسی به من می‌گفت که آقا، به جای اینکه اینها را حفظ کنی، شروع کن به حفظ قرآن و الان این حسرت برای من به جا مانده است که این عشق و علاقه‌ای که به دواوین (دیوان‌های) شعرا داشتم، کاش در حفظ قرآن به کار می‌بردم.[4]

حضرت آیت‌الله خزعلی:

... حال که با برکت این کتاب ارجمند (قرآن کریم) و قیام مصلح بزرگ امام راحل قدس‌الله‌سره انقلابی گرانبها و بی‌نظیر به چنگ آمده بر ماست که آن را با تمام توان با همه جد و جهد با بذل مال و جان حفظ کنیم و پاسداری آن را از هر واجبی واجب‌تر بدانیم و طبعاً ریشه و پایه کار این است که همین کتاب مقدس را هرچه بیشتر ارج نهیم، گوشت و خونمان، فکر و احساسمان و نشست و برخاستمان، شب و روزمان، ساعت و دقیقه و آنمان و در یک کلمه تمام زندگی‌مان بلکه مماتمان را هم در پرتو دستورات آن نهیم و هرچه بیشتر به آن توجه کنیم.

خود را نبینیم جز در آیینه قرآن، حرکت و سکونی نداشته باشیم مگر با ارشادات قرآن، شاد نشویم مگر با بشارت قرآن و بدین منظور آن را ورد زبان سازیم، روخوانی کنیم، دقت کامل در الفاظش نماییم، با تجوید و رعایت ادعاء حروف قرائت کنیم، با کلید صرف و نحو و علوم عربی به بارگاهش راه یابیم و بهتر آن که در حافظه‌مان، در درون جانمان پذیرای این میهمان عزیز گردیم، حافظ گردیم و همه و همه خاصه نسل پربار جوان، این شکوفه‌های خرم نسل انسان که بالاخص در این برهه از زمان سخت مورد تهاجم فرهنگی ددان و بدان و از خود و خدا بی‌خبران قرار گرفته‌اند[5].

امیرالمؤمنین علیه‌السلام در جهت تشویق مردم به حفظ قرآن، برای کسانی که قرآن را حفظ کنند، سهمی در بیت‌المال قرار داد.

استاد علامه سید محمد فرزان:

استاد اهتمام بسیار به تلاوت و حفظ قرآن کریم داشت و به شاگردان پیوسته توصیه می‌کرد که همانند پدران و اجدادتان هر بامداد بعد از گزاردن دوگانه (نماز صبح) به درگاه یگانه، حتماً یک سوره یا حداقل چند آیه را پای نماز بخوانید. خلاصه آن که با قرآن (مانند گذشتگان) انس داشته باشید تا دل‌هایتان به نور قرآن روشن شود[6].

علامه سید جعفر مرتضی عاملی:

... حافظان امت در قرآن نقطه و حرکات اعرابی را گذاشتند و ضبط کردند و چگونگی نطق به نص قرآن را که حتی در «واو» هم محفوظ و مصون مانده برای همگان بیان داشتند. چگونه ممکن است کوچکترین شکی بر آن وارد شود، حال اینکه فقط کسانی که قرآن را در سینه‌ها حفظ کرده بودند، هزاران نفر بودند که از زمان پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله آن را سینه به سینه به هم منتقل و بر آن بزرگان پیر شدند و کودکان به جوانی و جوانان به پیری رسیدند. حتی می‌گویند: «آن تعداد از قاریان قرآن که در جنگ صفین حضور یافتند سی‌هزار نفر بودند.» پس چگونه است قاریانی که در این واقعه شرکت نکردند؟! (در صدر اسلام به حفاظ قاری، قاری گفته می‌شد و در واقع قرائت از حفظ جدا نبود.) ... امیرالمؤمنین علیه‌السلام در جهت تشویق مردم به حفظ قرآن، برای کسانی که قرآن را حفظ کنند، سهمی در بیت‌المال قرار داد[7].

منابع:

[1]. مستدرک الوسائل , ج 4, ص 375..

[2]. وصیت‌نامه شهید اول، غایة المراد، ص 183.

[3]. منیةالمرید، شهید ثانی، تحقیق رضا مختاری، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ دوم سال 74، ص 263.

[4]. میراث ماندگار 1/63.

[5]. مقدمه حضرت آیت‌الله خزعلی، حافظ قرآن و نهج‌البلاغه و عضو فقهای شورای نگهبان بر کتاب «چگونه قرآن را حفظ کنیم».

[6]. فصل‌نامه بینات شماره 9 ص 40.

[7]. پژوهشی نو درباره قرآن کریم، علامه سیدجعفرمرتضی عاملی، ترجمه محمد سپهری، شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی، چاپ اول بهمن 74، ص 259.